2-2-4- تناسب زرّین (طلایی) …………………………………………………………………………42
2-2-5- رشد فراگستر و آفرینش مارپیچها ……………………………………………………..45
2-3- امر قدسی و تجلی آن در تقدس بخشی به فضای معماری …………………………….49
2-3-1- مفهوم امر قدسی ……………………………………………………………………………..50
2-3-2- الوهیت ………………………………………………………………………………………….51
2-3-3- شیوه های تجلی امر قدسی در هنر معماری …………………………………………52
2-4- کاربرد رنگ ، اعداد و اسطوره ها در معماری ………………………………………………..53
2-4-1- رنگ در معماری ……………………………………………………………………………….53
2-4-2- اسطوره و صورتهای سمبولیک …………………………………………………………..54
2-4-3- متافیزیک صورت های سمبولیک ……………………………………………………….55
2-4-4- رنگ و نور ………………………………………………………………………………………55
2-5- زمان و رابطه آن با پویایی در فضای معماری …………………………………………………56
2-5-1- حرکت از نگاه فلسفه ………………………………………………………………………..56
2-5-2- حرکت از دیدگاه معماری …………………………………………………………………..56
2-5-3- عناصر القا کننده حرکت در معماری ……………………………………………………57
2-6- گفتگوی میان فرهنگها ……………………………………………………………………………….59
2-6-1- شاخصهای ارتباطات میان فرهنگی ……………………………………………………..59
2-6-2- ویژگیهای عمومی لازم جهت گفتگو مداری ………………………………………………60
2-7- محیط و تاثیر مولفه های آن بر معماری…………………………………………………………60
2-7-1- ویژگیهای عمومی پاسخ دهی محیط جمعی ………………………………………………61
2-7-2- استنتاج نتایج پاسخ دهی محیط بر حسب ویژگیهای گفتگومداری…………….62
3. تحلیل نمونه ها
3-1- پیشینه مراکز فرهنگی در برخی از کشورهای جهان ……………………………………..64
3-2- پیشینه ی مراکز فرهنگی در ایران ……………………………………………………………. 67
3-3- بررسی نمونه های موردی فرهنگسرا( ایرانی ) ……………………………………………..68
3-3-1- فرهنگسرای نیاوران …………………………………………………………………………68
3-3-2- مرکز بین المللی فرهنگی اصفهان ………………………………………………………75
3-3-3- مرکز فرهنگی دزفول ………………………………………………………………………..76
3-4- بررسی نمونه فرهنگسرای خارجی ………………………………………………………………77
3-4-1- مرکز فرهنگی تی جی بائو …………………………………………………………………..77
3-5- نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………81
4. مطالعات جغرافیایی، جمعیتی، اقلیمی شهر قم
4-1- حدود طبیعی استان …………………………………………………………………………………..83
4-2- جغرافیای طبیعی استان …………………………………………………………………………….83
4-3- اقلیم استان و تاثیر آن بر ساختمان ……………………………………………………………84
4-3-1- بارش ………………………………………………………………………………………………..84
4-3-2- دما …………………………………………………………………………………………………..85
4-3-3- باد …………………………………………………………………………………………………..87
4-3-4 – انتخاب جهت مناسب ساختمانها ……………………………………………………….87
4-4- نتایج و پیشنهادات کلی …………………………………………………………………………….88
4-4-1- جدول نتیجه گیری ……………………………………………………………………………89
4-4-2- راهکارهای طراحی اقلیمی استفاده شده در طرح …………………………………..90
5. نتایج حاصل از پژوهش
5-1- راهکارهای طراحی ……………………………………………………………………………………..92
5-1-1- معیارهای طراحی …………………………………………………………………………………….92
5-2- نظام طراحی ………………………………………………………………………………………………92
5-3-معنای معمارانه مفاهیم گفتگوی فرهنگی در قالب طراحی مرکز همایش و گفتگوی فرهنگی ……………………………………………………………………………………………………………..93
5-4- فضاهای مورد نیاز ………………………………………………………………………………………94
5-4-1- گفتگو …………………………………………………………………………………………….95
5-4-2- فضای اداری ………………………………………………………………………………………….96
5-4-3- فضاهای تاسیساتی ………………………………………………………………………………..96
5-4-4- فضای عرضه محصولات فرهنگی …………………………………………………………….96
5-4-5- فضای آموزشی ………………………………………………………………………………………96
5-4-6- فضای خدمات عمومی …………………………………………………………………………….96
5-5- طراحی فضاها
5-5-1- فضای گفتگو ………………………………………………………………………………………….96
5-5-2- فضای اداری ………………………………………………………………………………………….101
5-5-3- فضاهای تاسیساتی ……………………………………………………………………………….102
5-5-4- فضای عرضه محصولات فرهنگی ……………………………………………………………102
5-5-5- فضای آموزشی ……………………………………………………………………………………..102
5-5-6- فضای خدمات عمومی …………………………………………………………………………..102
6. تحلیل سایت
6-1- مطالعات میدانی …………………………………………………………………………………………104
6-1-1- موقعیت کلی سایت در شهر …………………………………………………………………….104
6-1-2- کاربری اراضی ……………………………………………………………………………………….105
6-1-3- دید و منظر سایت …………………………………………………………………………………105
6-1-4- همسایگی سایت ……………………………………………………………………………………106
6-1-5- وضعیت ترافیک و خیابانهای اطراف ………………………………………………………..106
6-1-6- دسترسیها به و از سایت …………………………………………………………………………107
6-2- تحلیل اقلیم سایت ……………………………………………………………………………………108
6-3- مکانیابی طرح ………………………………………………………………………………………….108
7. روند طراحی و توجیه طرح
7-1- روند طراحی ………………………………………………………………………………………………110
7-1-1-آلترناتیوها ………………………………………………………………………………………………110
7-1-2- حجم اولیه ……………………………………………………………………………………………..110
7-1-3- رسیدن به هندسه کار …………………………………………………………………………….111
7-2- مبانی نظری ………………………………………………………………………………………………112
7-3- معرفی طرح ……………………………………………………………………………………………..114
7-3-1- سازه …………………………………………………………………………………………………….114
7-3-2- تاسیسات …………………………………………………………………………………………….115
7-3-3- تمهیدات زلزله …………………………………………………………………………………….115
7-3-4- تمهیدات ویژه سالمندان و معلولین ……………………………………………………….115
7-3-5- تمهیدات آکوستیکی …………………………………………………………………………….116
7-3-6-تمهیدات اقلیمی ……………………………………………………………………………………117
منابع و ماخذ
بسمه تعالی
چکیده
فرهنگ هر ملت، شناسنامه‌ی آن ملت و تمدن هر عصر هویتنامه‌ی آن عصر به شمار میرود و دلیل اصلی ضرورت هم زیستی فرهنگها، لزوم زیست اجتماعی آحاد بشری است و گفتگو راهیست برای ترک مخاصمه و رسیدن به مفاهمه و همدلی. مضرات عدم این گفتگو و تعامل نیز تمامیت خواهی، برتری‌جویی و توسعه‌طلبی برخی تمدنها و فرهنگها که بزرگ‌ترین مانع زیست صلح‌آمیز جوامع بشری است، میباشد. مسائل امروز جهان، جنگهای موجود و حتی مسائل داخلی کشور خودمان ایران ناشی از همین عدم تعامل و گفتگو و همدلی بین ادیان، مذاهب، فرهنگها و تمدنهای مختلف است.
از دیگر سو، شهر قم شهریست مهاجر پذیر از اقوام مختلف ایرانی و همچنین دارای دانشجویان خارجی از سراسر دنیا با تفاوت های عمیق فکری-فرهنگی زیاد. این خصوصیت شهر نیاز فراوانی به گفتگو و رسیدن به همدلی یا حداقل نزدیکی نظرات دارد که تخلیه شدن افکار در حین گفتگو سبب تلطیف روحیه شهر، آرامش روانی بیشتر در شهر، ایجاد روحیه انعطاف پذیری و انتقاد پذیری بیشتر میشود.
در این رساله راهکار “گفتگو” جهت بهبود عملکرد مراکز گردهمایی فرهنگی، تحلیل میشود و با استفاده از تعریف مفاهیم گردهمایی و گفتگو و تعامل و فرهنگ، به درک روشنی از تاثیر این مقولات بر هم و بر معماری میرسیم و سپس با بررسی روابط بین انسان با محیط مصنوع به این پرسش پاسخ میدهد که فرهنگ و عناصر محیطی چگونه میتوانند در شکل گیری تعاملات اجتماعی و اشاعه فرهنگ موثر باشند. سپس معنای معمارانه تاثیر این عناصر بر ساخت فضایی منطبق بر ویژگیهای عمومی گفتگو را از این پژوهش استنباط کرده به آن تجسد می بخشیم. آنچه در این روند بیش از همه مورد توجه قرار گرفت، مبانی معماری ایرانی و شیوه های انتقال معانی از طریق تجسد بخشی به مفاهیم عالیه بصورت غیر مستقیم خصوصا از طریق هندسه مقدس بوده است که در طرح نیز پیاده شد. بنابراین روش تحقیق عبارتست از مطالعه اسنادی، توصیفی و میدانی.
فصل اول:
شناخت
شامل:
الف: مسئله
• بیان مسئله
• سوالات تحقیق
• اهداف و فرضیه های تحقیق
• ضرورت طرح
• مروری بر تحقیقات انجام شده
• روند تحقیق
ب: تعاریف، ریشه ها، سوابق
• گردهم آیی
• گفتگو
• فرهنگ
• هویت
• محیط
• فضا
• فرم
• زمان
• معماری ایران
ج: نتیجه گیری
1-4- مسئله
1-1-7- بیان مسئله
جامعه از تلاقی متلاطم آحاد انسانها پدید می‌آید و زادگاه فرهنگها نیز نقطه‌ی تماس و تلاقی آدمیان است. در همان اوان خلقت آدمی، به محض آنکه برای نخستین بار انسانی با انسانی دیگر به گفت‌وگو پرداخت، «فرهنگ» نیز زاده شد.
فرهنگ را میتوان مجموعه ای پیچیده از دانشها ، باورها، هنر و آداب و رسوم یک جامعه دانست1 که مبتنی بر ارزشهایی ست که گروهی بر ان پایبندی دارند و در ساختار اجتماعی از آن پیروی می کنند.2
بطور خلاصه فرهنگ هر ملت، شناسنامه‌ی آن ملت و تمدن هر عصر هویتنامه‌ی آن عصر به شمار میرود و دلیل اصلی ضرورت هم زیستی فرهنگها، لزوم زیست اجتماعی آحاد بشری است3 و گفتگو راهیست برای ترک مخاصمه و رسیدن به مفاهمه و همدلی. مضرات عدم این گفتگو و تعامل نیز تمامیت خواهی، برتری‌جویی و توسعه‌طلبی برخی تمدنها و فرهنگها که بزرگ‌ترین مانع زیست صلح‌آمیز جوامع بشری است، انحصارگرایی، خود را حقّ مطلق انگاشتن و دیگران را باطل محض پنداشتن، فقدان شناخت اصحاب فرهنگها و تمدنها از یکدیگر و سوءتفاهم‌های ویرانگری که مایه‌ی تیرگی فضای تفاهم بین ادیان و فرهنگها شده و فرصت نگاه شفاف را از واحدهای انسانی سلب کرده است و در نهایت برخورد تمدنها که از نظریان آقای هانگتینتون است همه و همه نشان میدهد که عدم تعامل و تساهل تا چه حد خطرناک و ویران کننده است. مسائل امروز جهان، جنگهای موجود و حتی مسائل داخلی کشور خودمان ایران ناشی از همین عدم تعامل و گفتگو و همدلی بین ادیان، مذاهب، فرهنگها و تمدنهای مختلف است.
شهر قم شهریست مهاجر پذیر از اقوام مختلف ایرانی و همچنین دارای دانشجویان خارجی از سراسر دنیا با تفاوت های عمیق فکری-فرهنگی و دینی زیاد. این خصوصیت شهر نیاز فراوانی به گفتگو و رسیدن به همدلی یا حداقل نزدیکی نظرات دارد که تخلیه شدن افکار در حین گفتگو سبب تلطیف روحیه شهر، آرامش روانی بیشتر در شهر، ایجاد روحیه انعطاف پذیری و انتقاد پذیری بیشتر میشود.
در دنیای امروز یکی از مکانهای شکل گیری فرهنگ، مراکز گردهمایی و تجمع شهر هستند اما با توجه به وضعیت کنونی جامعه متوجه میشویم که این مراکز درصورت تک صدایی و متکلم وحده بودن، نمیتوانند نقش خود را به خوبی ایفا کنند. با سخنرانی و وعظ و خطابه به فرهنگسازی نمیتوان رسید بلکه فرهنگ باید ذره ذره در جان مردم رسوخ کند و در زندگی آنان جریان یابد. یکی از راهکارهای اشاعه فرهنگ، پرهیز از تک صدایی و گفتگو و تعامل مابین فرهنگها ست. مراکز گردهمایی فرهنگی تا هنگامی که محلهایی برای مباحثه و دیالوگ فرهنگی نشوند راه به جایی نخواهند برد و تنها با سخنرانی و مجالس وعظ و خطابه و یک سویه صحبت کردن نمیتوان فرهنگ را بارور کرد و نشر و گسترش داد.
بنابراین سعی میشود در این تحقیق راهکار “گفتگو” جهت بهبود عملکرد مراکز گردهمایی فرهنگی، تحلیل شود.
1-1-8- سوالات تحقیق
1- چگونه مراکز گردهمایی میتوانند نقش اشاعه فرهنگ را به نحو بهتری اجرا کنند؟
2- چگونه میتوان با استفاده از عناصر محیطی و طراحی معماری در یک مرکز گردهمایی به افزایش تعاملات فرهنگی کمک کرد؟
1-1-9- اهداف و فرضیه های تحقیق
1-1-3-1- فرضیه ها:
• گفتگوی بین فرهنگها ، سبب کمترشدن مخاصمات و کمک به آرامش روانی میشود.
• با طراحی فضاهای درجه بندی شده از سطوح گوناگون گفتگو، میتوان به افزایش تعاملات اجتماعی و فرهنگی در یک مرکز گردهمایی، کمک کرد.
• تعامل فرهنگی هنگامی اتفاق می افتد که فقط فضاهایی متکلم وحده مانند سالن همایش طراحی نکینم و به فضاهای ارتباط جمعی و گفتگو اهمیت بیشتری دهیم در اینصورت عملکرد مراکز گردهمایی فرهنگی بالا میرود.
• استفاده از عناصر معماری ای که زبان مشترک فرهنگها هستند برای رسیدن به همدلی ، یکی از راههای گفتگوی ذهنی است که یکی از عناصر زبان مشترک مابین فرهنگها، “هندسه” است.
1-1-3-2- اهداف:
• بهره گیری از عناصر آشنای معماری و نمادهای فرهنگی برای ایجاد حس امنیت و قرابت جهت گفتگو و تعامل.
• کمک به کم رنگ کردن مخاصمه و درگیری با گفتگوی مسالمت آمیز و محترمانه.
• بهبود عملکرد مراکز فرهنگی در جهت اشاعه فرهنگ با استفاده از عناصر کالبدی معماری.
• استفاده از متغیرهای محیطی جهت ایجاد مکانهای گفتگو و همزیستی مسالمت آمیز.
1-1-10- ضرورت طرح
علل و دلایل بسیاری در تعیین و تحقق عینی نسبت میان یک فرهنگ و تمدن با فرهنگ و تمدن دیگر دخیل است؛ امّا عمده دلایل امکان و ضرورت هم زیستی فرهنگها، همان علل و دلایل توجیه کننده‌ی لزوم زیست اجتماعی آحاد بشری است. به گونه‌ای گذرا به برخی از این علل و دلایل با تأکید بر عناصر عصری آنها اشاره میشود:
1-1-4-1- دلایل بایستگی همزیستی فرهنگها
1. از نظرگاه قرآن همه‌ی انسانها از یک مرد و زن آفریده شده‌اند، تنوع و تکثّر ملل و اقوام عارضی است و نزد خداوند تنها تقوی، ارزش حقیقی قلمداد میشود . پر واضح است که تقوی که عامل فروتنی و باعث محبت نسبت به بندگان خداست، هرگز موجب برتری جویی، کبر و نخوت نمی‌شود.
2. به رغم تنوع فرهنگها و بالطبع وجود تفاوت‌ها و حتّی تعارض‌های بسیار میان آنها، مشترکات و مشابهات میان آنان بسی بیشتر از مفترقات و اختلافات است. از ریشه‌ی واحد بشریت که بگذریم، ارزش‌های مشترک انسانی، احساسات مشابه آدمیان، عقاید دینی هم‌سان – به‌ویژه در میان پیروان ادیان ابراهیمی – بستر و بهانه‌ی کارسازی برای گفت و شنود و زندگی توأم با صلح و صفا است. عدالت‌طلبی، خیرخواهی، کمال‌جویی و امنیت گرایی که آرمان‌های مشترک بشری اند، تنها و تنها در سایه‌ی ترابط و تفاهم انسانها به دست آمد. وانگهی میدان‌های فارغ از ارزش و ایدئولوژی، مانند قلمرو علوم محض نیز کم نیست که بشریت بتواند در آنها به داد و ستد، تعامل و تعاون بپردازد.
3. همان علل و دلایلی که زیست اجتماعی آحاد بشری را از آغاز خلقت ضروری کرده است، هنوز و همچنان به مثابه‌ی علل و دلایلی کارساز، بر امکان و ضرورت همزیستی بشر معاصر تأکید می‌ورزند؛ چه آنکه نیازمندی‌های انسانها در گذشته به فراخور بساطت زندگی جمعی انسان بسی بسیط و ابتدایی بود. اکنون که نیازمندی‌های بشر پیچیده‌تر شده است، نیاز به روابط استوارتر و داد و ستد افزون‌تر احساس میشود.
4. فراورده‌های فکری و علمی بشری، ملک مطلق هیچ قوم و قریه‌ای نیست. حکمت و معرفت و علم و صنعت، میراث مشترک فرزندان آدم است و باید میان آنان مبادله شود و همه مشترکاً از آن استفاده کنند. هر پدیده‌ی علمی برایند فرایند طولانی و پیچیده‌ای است. اگر امروز یک دانشمند با تحقیق و تأمل به اکتشافات حقیقی نایل میشود یا به اختراع صنعتی دست می‌یازد، وامدار تأملاّت و تحقیقات هزاران عالم دیگر از میان اقوام و ملل مختلف در گذشته است. دانشمند امروز، خود از فراورده‌های تاریخ علم است که دست همه‌ی بشریت آن را آفریده است. استمرار و حیات علم و اندیشه و تکامل آن به ترابط و تعامل آن بسته است. بخل علمی و انحصارطلبی صنعتی غرب معاصر برخلاف مروّت بشری است و همین انحصارطلبی و بخل نیز او را از پای در خواهد آورد. تاریخ گواهی میدهد که غرب باستان وامدار شرق باستان است و غرب مدرن نیز مدیون شرق جدید است، که با ظهور و گسترش اسلام پدیدار شد.
5. «جهل» باعث «جنگ» است. هماره این جهل است که آدمی را به عناد و انکار حقیقت و نفی حق دیگران وا می‌دارد؛ ولی اینک دوران جهل، جهد و جنگ سپری شده است. بشر عهد طفولیت خویش را پشت سرنهاده و روزگار بلوغ و عقلانیت او فرا رسیده است. او کوله بار سنگینی به بزرگی تاریخ خشونت‌ها و خونریزی‌ها را به دوش می‌کشد. تقویت مبانی صلح و تحکیم پایه‌های امنیت جهانی، رسالت اصلی بشر بالغ است. امروز خطرهای بزرگی حیات جمعی بشر را تهدید میکند. نجات طبیعت و حفظ مواهب الهی و سرمایه‌های مشترک انسانی، عامل مهم دیگری است که بایستگی زیست مسالمت‌آمیز آدمیان را محرز و مبرم می‌دارد.
6. گسترش روز افزون و پرشتاب فنّاوری ارتباطات و اطلاع رسانی، علت دیگری است که بایستگی همزیستی فرهنگها را توجیه میکند و این بایستگی، ارادی و انتخاب پذیر نیست. این هرگز بدان معنا نیست که اگر یک فرهنگ با برخورداری از قدرت فنّ آوری ارتباطات در صدد تحمیل خود بر جهان برآید، دیگر فرهنگها ناگریز باید خود را تسلیم تحمیل‌های آن کنند. فنّ آوری ارتباطات تا جایی میتواند در راستای همزیستی بشریت کارساز افتد که مهاجمانه، سلطه طلبانه و تحمیلگرانه عمل نکند؛ وگرنه از آن زمان که این امکان به خدمت تهاجم و تحمیل در آید، واکنش ملت‌ها و فرهنگها را برخواهد انگیخت و در نتیجه برش و کارایی خود را از کف خواهد داد؛ آن گاه به ابزار تقابل و تنازع فرهنگها بدل خواهد شد و در نهایت خود را نابود خواهد کرد.
1-1-4-2- موانع همزیستی مسالمت‌آمیز فرهنگها
1. تمامیت خواهی، برتری‌جویی و توسعه‌طلبی برخی تمدنها و فرهنگها، بزرگ‌ترین مانع زیست صلح‌آمیز جوامع بشری است. آن گاه که نظریه پردازانی چون ساموئل هانتینگتون در «ضرورت رهبری آمریکا بر جهان» مقاله می‌نگارند و قدرتمندان سیاسی برقانون ضد انسانی «حق وتو» پای می‌فشارند و جهان را ملک مطلق خود می‌پندارند و همه‌ی ملل را شهروند درجه‌ی دو می‌انگارند، چه جای زیست مسالمت‌آمیز؟! پیش‌فرض اساسی گفت‌وگوی سازنده و سالم، برابر انگاری و احترام متقابل است و این با تحقیر فرهنگها و ارزش‌های دیگران سازگار نیست.
2. انحصارگرایی، خود را حقّ مطلق انگاشتن و دیگران را باطل محض پنداشتن، مانع دیگر پذیری است. به تعبیر قرآن «کُلُّ حِزْبٍ بِم’ا لَدَیْهِمْ فَرِحُونَ»؛ هر دسته‌ای به آنچه خود دارند دلخوشند و آن گاه که انحصارگرایی با تعصّبات متحجّرانه توأم شود، زیان این عامل صد چندان میشود.
3. کاربرد ارزش‌های ملی، به عنوان یک حربه علیه دیگر ملل و دول توسط ارباب سیاست نیز از جمله موانع تفاهم و تسالم فرهنگها است. تاریخ گواه آن است که سوء استفاده‌ی قدرتمندان از عنصر فرهنگ، هماره سهم چشم‌گیری در تنازع فرهنگها و تمدنها داشته است. از آنجا که قدرت در قبضه‌ی سیاستمداران است و اغلب آنان هستند که چارچوب مناسبات بین جوامع را رقم می‌زنند، پس از این نیز هیچ تضمین و تأمینی وجود ندارد که اینان با سرنوشت بشر، چون سرگذشت او معامله نکنند.
4. تأثیر موانع روان‌شناختی نیز کمتر از موانع تاریخی و جامعه شناختی نیست. خاطرات تلخ، مزمن و رسوب کرده بر ذهن جمعی ملت‌ها از دوران‌های سیاه تنازع‌های دینی و فرهنگی یکی از آنهاست. این خاطرات پس از قرون متمادی هنوز چونان ابری تیره و بی‌بار و باران بر زوایای ذهنیت ملل سایه افکنده است.
5. نکته‌ی روان‌شناختی دیگر، وفاداری و التزام به فرهنگ خودی و ارزش‌های دینی – ملی با اعتقاد و التزام به همزیستی است. باید برای بسیاری از مردم و حتّی فرهیختگان ملل، تبیین شود که باور داشتن و پایبندی به اصول صلح و سلام بشری هرگز به معنای دست برداشتن از دین و فرهنگ خودی و دل‌بستگی و سرسپردگی به فرهنگ و ارزش‌های دیگران نیست.
6. فقدان شناخت اصحاب فرهنگها و تمدنها از یکدیگر و سوءتفاهم‌های ویرانگری که مایه‌ی تیرگی فضای تفاهم بین ادیان و فرهنگها شده، فرصت نگاه شفاف را از واحدهای انسانی سلب کرده است. صدور احکام منفی بسیط و مطلق از سوی شرقیان نسبت به غربیان و درک ایستای غرب از شرِ حاصل چنین آفتی است.
7. متأسفانه «دشمن تراشی‌ها»ی کاذب و «دیگر دشمن انگاری‌ها»ی موهوم، سنتِ ساری و شیوه‌ی شایع شده است، و این از نتایج منفی جانشینی «تقسیمات جغرافیایی» و «دولت – ملت محوری» به جای تقسیمات «تمدن مدار» جهان است. بر کرسی تمدنها و فرهنگها خردمندان و فرهیختگان بشر غنوده بودند و نیازمند دشمن‌تراشی‌های کاذب نبودند؛ امّا دولت – ملت‌ها به نوعی تحت سلطه‌ی افراد یا احزاب قدرت طلب و سیاست بازند و برای برانگیختن و به حال «آماده باش» نگه‌داشتن توده‌ها، حاجت به هزار انگیزه و بهانه دارند. ساختن دشمن‌های فرضی و پرداختن به دشمنی‌های موهوم شیوه‌ی مناسبی برای اغراض سیاستمداران است.
8. تباین مبانی فلسفی و معرفت شناختی و اصول ارزشی برخی فرهنگها با برخی دیگر نیز دلیل دیگری است که دست آویز مخالفان همزیستی و همراهی ادیان، تمدنها و فرهنگها است.
در پایان به اختصار مجموعه‌ی دلایل صاحب نظریه‌ی «برخورد تمدنها» را برای مدعای خود یادآور میشوم: هانتینگتون در مقاله‌ی معروف خود، شش علت را به مثابه‌ی دلایل ادّعای خویش ذکر کرده است: وجود وجوه اختلاف واقعی و اساسی میان تمدنها، تشدید خودآگاهی تمدنی به علت کوچکتر شدن جهان، تجدید حیات دین، وجود پدیده‌ی بازگشت به خویشتن در جهان سوم، مختصات و تفاوت‌های فرهنگی کاهش‌ناپذیر، و بالاخره منطقه گرایی اقتصادی، از نظر او، علل و دلایلی هستند که باعث برخورد تمدنها و فرهنگها خواهند شد.
امّا به نظر من حکمت و معرفت معاصر و حیات و معیشت بشر امروز، بیش از هر چیز دیگر، قربانی تحلیل‌ها و تعلیل‌های افراط‌آمیز است. متأسفانه یک قضیه‌ی جزئی را شاهد آوردن و نتیجه‌ی کلی از آن گرفتن یا یک عامل را از میان عوامل گوناگون، برجسته و آن را جانشین هزار عامل دیگر کردن، از شیوه‌های متعارف روزگار ما شده است. آقای هانتینگتون نیز در چنبره‌ی همین آفت گرفتار آمده است. ایشان روشن نمی‌کند که چرا تنها عنصر «تمدن و فرهنگ» و برحسب اتّفاق دین، باید وجه‌المرافعه‌ی بشریت معاصر تلقی شود؛ هزار عامل دیگر در زندگی آدمی نقش آفرین است؛ چرا آنها مورد غفلت قرار گرفته‌اند؟ چرا از عاملی چون خودخواهی و خودکامگی انسان‌های پست که همواره همه چیز را حربه و وسیله‌ی اغراض پلید خود می‌کنند، سخن به میان نمی‌آید؟ به نظر من در طول تاریخ، عنصر نفسانیت و انانیّت، حبّ ذات و خودکامگی فردی و جمعی، بیش از هر عامل دیگری منشأ مفسده و نکبت بوده است و دیگر شاخص‌ها و عامل‌ها هیزم این شعله هستند.4
1-1-11- مروری بر تحقیقات انجام شده
در پایان نامه مریم مدافع با عنوان رویای ملل (مرکز گفتمان و هم اندیشی تمدنها) طراحی مرکز گفتمان و هم اندیشی تمدنها با هدف رسیدن به وحدت جهانی انجام شده است و وجه بین المللی به این مرکز داده است. در این رساله با شناخت باورها و اصول و مفاهیم مشترک در بطن تمدنها تلاش شده به خلق فضایی برسیم که زمینه هم اندیشی تمدن ها را فراهم کند. لذا نمادها و مفاهیم میان تمدنی شناسایی و بررسی شدند و حاصل کار رسیدن به چارچوب مورد نظر برای طراحی این مرکز بود. (مریم مدافع 28/1/92 رویای ملل)
در پایان نامه کارشناسی ارشد ماجد یل در میان با عنوان “طراحی مرکز فرهنگی گفتگوی ادیان ابراهیمی” باز هم هدف از طراحی این مجموعه را رسیدن به صلح فراگیر عنوان کرده و به مباحث نظری هر دین و ریشه های آن در معماری دینی پرداخته است و باز هم مانند پروژه قبلی این مرکز را جهانی و در سطح بین الملل دیده است و حتی سایت را شهر اورشلیم در کنار شهر قدیم داود انتخاب کرده تا مورد توجه تمام ادیان باشد.(ماجد یل درمیان؛ به راهنمایی: محمدمهدی رئیس‌سمیعی، محمدجعفر خاتمی؛ استاد مشاور: مهرداد امیرنژادمژدهی- پایان نامه(کارشناسی ارشد)–دانشگاه گیلان، دانشکده هنر و معماری،گروه معماری، 1382)
در پایان نامه هومن بابایی زاده با عنوان مرکز گفتگوی ادیان (میعادگاه) نقش تمدن و دین بزرگ انکاشته شده و زیرساخت دینی برای هر تمدنی قائل شده است. همچون سایر مطالعات پیشین، این رساله نیز رسیدن به صلح را دلیل اصلی لزوم گفتگوی ادیان میداند و زمان و مکان این گفتگو را مهم میداند. بیت المقدس شهری که پیروان ادیان الهی را در خود جای داده بعنوان شهر اصلی انتخاب شده و محقق امید به پیام آور بودن صلح فراگیر و پایدار دارد. (هومان بابائی‌زاده؛ به راهنمائی : سعید علیتاجر- دانشگاه آزاد اسلامی – واحد همدان، دانشکده معماری و شهرسازی، 1380)
در پایان نامه اعظم سرلک با عنوان مجموعه فرهنگی در دزفول با رویکرد تعامل اجتماعی، پژوهشگر با توجه به «مطلوبیت فضا»یی از منظر طراحی معماری درصدد است تا میان دو حوزه‌ی «محیط مصنوع» و «تعاملات اجتماعی- فرهنگی» رابطه برقرار کند. سوال اصلی در این رساله آن است که «چگونه میتوان فضایی واجد کیفیتهای مطلوب محیطی جهت ارتقا تعاملات اجتماعی در یک مرکز فرهنگی طراحی کرد؟». به عبارت دیگر، طراحی مرکزی اجتماعی- فرهنگی با چه استراتژی و روش‌هایی میتواند مطلوبیت فضایی را در شرایط کنونی بافت فرسوده محله کرناسیون شهر دزفول فراهم کند. راه‌حل مورد نظر، استفاده از مفهوم «تعامل» است که در درون خود ارتباط، تماس و برخورد از نوع اجتماعی را با خود به همراه دارد. هریک از معیارهای مطلوبیت، جزیی از کلیت فضا را شامل شده و مجموعه آن عوامل، تصویر ذهنی مخاطب را شکل میدهد. فضایی که در آن ایده اصلی «گذر تعامل» است و می‌کوشد تا با روشهای مختلف طراحی معماری، میزان استفاده و تردد شهروندان به مجموعه فرهنگی را افزایش داده و تعاملات اجتماعی و فرهنگی را در یک محیط مطلوب و موثر القا نماید. (مجموعه فرهنگی در دزفول با رویکرد تعامل اجتماعی- پایان نامه کارشناسی ارشد استاد راهنما: کریم مردمی-پریسا هاشم پور- دانشجو: اعظم سرلک- سال انتشار: 1392- دانشکده هنر و معماری -دانشگاه هنر اسلامی تبریز)
1-1-12- روند تحقیق
با بررسی روابط بین انسان با محیط مصنوع و نیز همنوعان خویش به این پرسش پاسخ میدهیم که فرهنگ شهری و عناصر محیطی چگونه میتوانند در شکل گیری تعاملات اجتماعی و اشاعه فرهنگ موثر باشند.
این رساله تلاش میکند با استفاده از مفاهیم گردهمایی و گفتگو و تعامل و آمیختن آن با اصول طراحی زمینه و امکان حضور، حق انتخاب، تعامل چهره به چهره، گپ و گفتگو، حرکت آزادانه افراد و … را درفضای مرکز فرهنگی فراهم کند و در راستای خلق محیطی دموکراتیک با محوریت انسان گام برمیدارد.
توجه به چه عواملی میتواند این امکان را بوجود اورد و توجه به چه مواردی محیطی با قابلیت گفتگو میسازد؟
در پاسخ به این سوالات باید روند زیر طی شود:
– تعریف تعامل و گفتگو (برای رسیدن به مفهوم گفتگو و تعامل با نگاه طراحی مرکز فرهنگی، ابتدا واژه ها بررسی میشوند)
– تعریف فرهنگ و هنجارهای کیفی طراحی مرکز فرهنگی
– مفاهیم و هنجارهای کیفی طراحی مرکز فرهنگی گفتگو و تعامل
در حقیقت برای دستیابی به هنجارهای کیفی طراحی فضای گفتگو، ابتدا مطالعات جداگانه ای در زمینه گفتگو و تعامل صورت میگیرد و ویژگیهای عمومی تعامل و گفتگو بررسی میشود سپس هنجارهای کیفی پاسخدهندگی محیط فرهنگی از نگاه نظری بررسی میشود و سپس با تطبیق آنها با هم، دسته بندی های جداگانه ای از هنجارهای کیفی محیطی فرهنگی در قالب ویژگیهای تعامل به دست می آید.
الف:روش تحقیق
در این پروژه انجام تحقیقات و بررسی پیشینه تحقیق و مطالعات موردی در زمینه نمونه های موجود و شناخت نقاط ضعف و قوت آنها و مطالعه و مقایسه اسناد و اطلاعات مرتبط با فرهنگسراها و تعیین خواسته ها و بایسته های مرتبط با فرهنگ و شئونات ایرانی اسلامی است و در نهایت با استخراچ معیارهای طراحی جهت طراحی مرکز گردهمایی و تعاملات فرهنگی از دیدگاه معماری و تحلیل و نتیجه گیری نتایج مطالعات، اقدام به کاربرد یافته های پژوهش در یک پروژه طراحی خواهیم نمود. بنابراین روش تحقیق عبارتست از مطالعه اسنادی، توصیفی و میدانی.
ب – روش گردآوری اطلاعات ( میدانی ـ کتابخانه ای و غیره )
با توجه به موضوع، از شیوه های گوناگون و استاندارد جمع آوری داده ها نظیر آمارهای رسمی و غیررسمی، میدانی و کتابخانه ای و … استفاده شد.
ج – ابزار گردآوری اطلاعات
آمارهای رسمی و غیررسمی- مشاهده- بانکهای اطلاعاتی- اطلاعات کتابخانه ای- شبکه اینترنت
د – روش تجزیه و تحلیل اطلاعات :
باتوجه به ماهیت گسترده تحقیق حسب مورد از روشهای مختلف تجزیه و تحلیل داده ها به شیوه های توصیفی، مقایسه ای استفاده شد.
1-5- تعاریف، ریشه ها، سوابق
1-2-1- گردهم آیی
گردهم آیی ،اجتماع کردن برای بحث و گفتگو پیرامون موضوعی که اصلا” جنبه علمی تحقیقاتی نداشته باشد . مجمعی است که برگزار کنندگانش قصد آن دارند تا موضوع مورد علاقه خود را از زوایای مختلف مورد بحث و بررسی قرار دهند. در گردهم آیی سخرانی و یا مقالات تخصصی ارائه نمی گردد
1-2-1-1- تاریخچه گردهمایی ها و کنفرانس ها
برای پی بردن به فراگردها و مفاهیم کلیدی گردهمایی های امروزی، بررسی ریشه های تاریخی آن مهم خواهد بود. برخی از پژوهشگران سابقه ی اولین گردهمایی رسمی را به حدود پنج هزار سال قبل از میلاد حضرت مسیح (ع) نسبت می دهند که سومری های باستان، با هم اندیشی مهتران اقوام، ثبت و ضبط و مکاتبه های اداری و تجاری خود را در جلسه هایی مدون، ارائه می کردند و پیشنهادهای خود در رشد و شکوفایی اقوام را به خرد جمعی می سپردند.
برخی دیگر از زمینه های این گونه هم اندیشی را می توان با بررسی مواردی نظیر طراحی و مهندسی ساخت اهرام ثلاثه ی مصر، شیو ه ی کنترل و ارتباطات در امپراتوری روم باستان و چهارچوب قانونی تجارت در ونیز قرن چهاردهم پی گرفت.
سابقه ی تاریخی اولین هم اندیشی های علمی با رویکرد اهمیت به خرد جمعی در ایران باستان به دوران کوروش کبیر باز می گردد که با دعوت از بزرگان ایران زمین به مطالعه ی حرکت سنجی و تشخیص ضرورت توجه به روابط انسانی، طراحی جا و مکان و مدیریت مواد پرداخت.
سیر تاریخی دولت ها نشان دهنده ی این است که همواره نخبگان و اندیشمندان علمی در هر حکومتی با برگزاری این گونه نشست ها و با اعتقاد به خردگرایی اجتماعی، راه کارهای خود را در بهبود شرایط وقت و مدیریت بحران، به مشورت می گذاشتند که این رویکرد در دوران معاصر ما و با توجه به عطش نسل جدید بشری در دستیابی به بیکرانه های علم، قالب گردهمایی ها، سمینارها و کنفرانس ها را به خود گرفته است که با توجه به موضوع مطروحه فرم و چهارچوب خاص و تعریف شده ای را به خود اختصاص می دهد.
روند رو به رشد توسعه ی بشری در عصر حاضر و سیر اشتها ناپذیر انسان در واکاوی ابعاد ناشناخته ای از علم و تکنولوژی، لزوم این امر مهم را بیش از پیش آشکار می سازد که باید نتایج حاصل از نشست های نخبگان ارزشمند علمی با مدیریت مدون و بسط آن به لایه های اجرایی در قالب راه کارهای علمی و عملی به ارگان های ذی ربط ابلاغ شده و نهادینه سازی شود و بی تردید ارزش گذاری آن و امکان نشست های بعدی را تا نمود عینی نتایج حاصل از این قشر خاص، به آسانی میسر نخواهد بود.
رویکرد حرفه ای به برگزاری گردهمایی ها از آن جا حائز اهمیت است که بازدهی مطلوب آن نیازمند بسترسازی مناسب قبل برگزاری، رویکرد حرفه ای و مدرن در هنگام برگزاری و تلاش مستمر و مداوم در پی گیری نتایج حاصل از آن پس از برگزاری است که می تواند این نشست ها را در زمره ی جدی ترین اقدامات در جهت تولید علم و معرفی فن آوری های نوین و امکان سنجی کاربرد گسترده ی آن در سطح اجتماع و یا آزمون کاربرد در جامعه ی آماری و پایلوت قرار دهد.
حال این نکته ی قابل توجه است که این رویکرد حرفه ای چگونه به دست می آید و راه کارهای رسیدن به نتایج مطلوب حاصل از نشست های علمی در چیست؟
از آن جا که برگزاری این نشست های خاص در ظاهر از فرمول ثابتی پیروی می کند، باید این نکته-ی مهم مدنظر قرار گیرد که تدوین استانداردهای خاص برگزاری و پیروی از متدهای ویژه ای که در سایه ی تجربه و سلیقه ی مجری برگزاری و تیم اجرایی به دست می آید، سهم عمده ای را در بهره وری و اثربخشی مطلوب کنفرانس ها، گردهمایی ها و سمینارها ایفا می کند.
متأسفانه بر مبنای اذهان بسیاری از مردم، هر تجمعی را می توان همایش، کنفرانس، سمینار و یا کنگره خواند، در حالی که بسیاری از این گردهمایی ها صرفاً نشست هایی کاری و قالباً در چهارچوب تصمیم-گیری های اداری است.
اما در صورتی که این گردهمایی ها، ویژگی های یک همایش مانند ضرورت برگزاری، اهداف اصولی و مکانیسم ها و روش های مناسب را دارا باشد و صاحب نظران بتوانند با ارایه ی مباحث مختلف، راهکارها و روش های جدیدی را برای رفع مشکلات و توسعه ی فعالیت های جامعه مطرح کنند، بسیار مفید خواهند بود.
برگزاری سمینارها و همایش ها به عنوان یک روش، در نظام های بیشتر آموزشی و اطلاع رسانی، در سراسر جهان به عنوان امری مقبول کاربرد دارد و شاید کاربرد مثبت و مؤثر همایش ها باعث شده که امروزه حتی در مواردی، شکل سنتی سمینارها تغییر کند و به مدد تکنولوژی نوین، به صورت سمینارهای از راه دور، غیرحضوری و دیجیتالی برگزار شود.
برای بررسی ضرورت تشکیل گردهمایی هایی که در کشور برگزار می شود، باید به ارزیابی جایگاه حوزه های مختلفی از جمله حوزه ی پژوهشی و آموزشی کشور پرداخت.
در واقع، اگر گردهمایی ها با هدفمندی، مطالعه و تحقیقات لازم در راستای تقویت بنیه ی پژوهشی و تحقیقاتی و یا تجاری کشور برگزار شود، بسیار کارساز و مفید خواهد بود؛ اما اگر به تشریفات منتهی شود، طبیعی است که نه تنها سودی ندارد، بلکه موجب اتلاف وقت و انرژی شرکت کنندگان است.
گردهمایی ارزشمند و دارای بهره وری کافی خواهد بود که هدف مشخصی برای آن تعریف شده و براساس آن افراد خاصی دعوت شوند، اما اگر همایشی بیش از حد بزرگ شود، طبیعی است که از کنترل خارج شده و رسیدن به اهداف مشخص را سخت خواهد کرد.
بدیهی است که برگزاری گردهمایی های دقیق و با اهداف از قبل تعیین شده نشانه‌ی موفقیت در تولید علم است. لذا ایجاد و پیش بینی تسهیلات قابل توجه برای ارائه دهندگان مقالات با سطح علمی مورد نظر، انگیزه‌ی شرکت کنندگان را برای تولید علم بیشتر میکند و موجب میشود شرکت‌کنندگان زمان زیادتری را به پژوهش اختصاص دهند.
فرهنگ سازی در گردهمایی ها، چیزی جز گسترش شیوه ها و روش های ترویج دانش نیست؛ یعنی همان روشی که در تأسیس حوزه های علمیه، دارالفنون ها و مکتب خانه ها موردنظر مؤسسان آن ها بوده است و امروزه در شبکه های بزرگ دانشگاهی، اینترنتی و آموزش های همگانی، مورد توجه دانش گران قرار دارد.
مجریان گردهمایی ها در صورت انتشار سریع و به موقع نتایج به بار آمده در گردهمایی، ثبت و نگهداری آثار، ترویج دستاوردهای علمی آن ها و تعهد اعضا به تبادل جدیدترین یافته ها و ارایه ی آن به دستگاه های اطلاع رسان، می توانند گام مؤثری را در فرهنگ سازی و بهره وری شایسته از گردهمایی ها، بردارند.
1-2-1-2- انواع گردهمایی
• برخورد یا دیدار: تماس بین دو یا حداکثر سه نفر برای مدت کوتاه، چگونگی برگزاری آن تابع قانون مشخصی نیست.
• جلسه: گردهمایی سه تا حداکثر پانزده نفر است که به منظور بحث و گفتگو و اخذ تصمیم درباره موضوع خاص، در محل معلوم و از قبل تعیین شده ای تشکیل میشود.
• کنفرانس: عبارتست از اجتماعی که حداقل با 25 نفر در یک محل و در یک زمان مشخص (معمولا یک روز) با برنامه ای معلوم و برای توسعه فرهنگ و دانش در زمینه ای ویژه جهت استفاده عموم تشکیل میشود.
• کنوانسیون: اجتماعی است که با یک هدف خاص برای تبادل نظر و دادو ستد اطلاعات مورد علاقه یک گروه افراد یا یک صنف برگزار میگردد: تعداد شرکت کنندگان در یک کنوانسیون معمولا از پنجاه نفر بیشتر است.
• کنگره: عبارتست از گردهمایی نمایندگان حداقل سه کشور متفاوت که در یک محل معین با برنامه ای معلوم برای بحث پیرامون موضوعاتی مشخص تشکیل میگردد.
• سمینار: به اجتماعی گفت میشود که در آن افراد با پرداخت مبلغی بابت حق التعلیم برای فراگیری پاره ای اطلاعت پیرامون رشته ای معین، زی نظر اشخاص صاحب نظر، استاد و متخصص دور هم جمع میشوند.
2-2-5- رشد فراگستر و آفرینش مارپیچها ……………………………………………………..45
2-3- امر قدسی و تجلی آن در تقدس بخشی به فضای معماری …………………………….49
2-3-1- مفهوم امر قدسی ……………………………………………………………………………..50
2-3-2- الوهیت ………………………………………………………………………………………….51
2-3-3- شیوه های تجلی امر قدسی در هنر معماری …………………………………………52
2-4- کاربرد رنگ ، اعداد و اسطوره ها در معماری ………………………………………………..53
2-4-1- رنگ در معماری ……………………………………………………………………………….53
2-4-2- اسطوره و صورتهای سمبولیک …………………………………………………………..54
2-4-3- متافیزیک صورت های سمبولیک ……………………………………………………….55
2-4-4- رنگ و نور ………………………………………………………………………………………55
2-5- زمان و رابطه آن با پویایی در فضای معماری …………………………………………………56
2-5-1- حرکت از نگاه فلسفه ………………………………………………………………………..56
2-5-2- حرکت از دیدگاه معماری …………………………………………………………………..56
2-5-3- عناصر القا کننده حرکت در معماری ……………………………………………………57
2-6- گفتگوی میان فرهنگها ……………………………………………………………………………….59
2-6-1- شاخصهای ارتباطات میان فرهنگی ……………………………………………………..59
2-6-2- ویژگیهای عمومی لازم جهت گفتگو مداری ………………………………………………60
2-7- محیط و تاثیر مولفه های آن بر معماری…………………………………………………………60
2-7-1- ویژگیهای عمومی پاسخ دهی محیط جمعی ………………………………………………61
2-7-2- استنتاج نتایج پاسخ دهی محیط بر حسب ویژگیهای گفتگومداری…………….62
3. تحلیل نمونه ها
3-1- پیشینه مراکز فرهنگی در برخی از کشورهای جهان ……………………………………..64
3-2- پیشینه ی مراکز فرهنگی در ایران ……………………………………………………………. 67
3-3- بررسی نمونه های موردی فرهنگسرا( ایرانی ) ……………………………………………..68
3-3-1- فرهنگسرای نیاوران …………………………………………………………………………68
3-3-2- مرکز بین المللی فرهنگی اصفهان ………………………………………………………75
3-3-3- مرکز فرهنگی دزفول ………………………………………………………………………..76
3-4- بررسی نمونه فرهنگسرای خارجی ………………………………………………………………77
3-4-1- مرکز فرهنگی تی جی بائو …………………………………………………………………..77
3-5- نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………81
4. مطالعات جغرافیایی، جمعیتی، اقلیمی شهر قم
4-1- حدود طبیعی استان …………………………………………………………………………………..83
4-2- جغرافیای طبیعی استان …………………………………………………………………………….83
4-3- اقلیم استان و تاثیر آن بر ساختمان ……………………………………………………………84
4-3-1- بارش ………………………………………………………………………………………………..84
4-3-2- دما …………………………………………………………………………………………………..85
4-3-3- باد …………………………………………………………………………………………………..87
4-3-4 – انتخاب جهت مناسب ساختمانها ……………………………………………………….87
4-4- نتایج و پیشنهادات کلی …………………………………………………………………………….88
4-4-1- جدول نتیجه گیری ……………………………………………………………………………89
4-4-2- راهکارهای طراحی اقلیمی استفاده شده در طرح …………………………………..90
5. نتایج حاصل از پژوهش
5-1- راهکارهای طراحی ……………………………………………………………………………………..92
5-1-1- معیارهای طراحی …………………………………………………………………………………….92
5-2- نظام طراحی ………………………………………………………………………………………………92
5-3-معنای معمارانه مفاهیم گفتگوی فرهنگی در قالب طراحی مرکز همایش و گفتگوی فرهنگی ……………………………………………………………………………………………………………..93
5-4- فضاهای مورد نیاز ………………………………………………………………………………………94
5-4-1- گفتگو …………………………………………………………………………………………….95
5-4-2- فضای اداری ………………………………………………………………………………………….96
5-4-3- فضاهای تاسیساتی ………………………………………………………………………………..96
5-4-4- فضای عرضه محصولات فرهنگی …………………………………………………………….96
5-4-5- فضای آموزشی ………………………………………………………………………………………96
5-4-6- فضای خدمات عمومی …………………………………………………………………………….96
5-5- طراحی فضاها
5-5-1- فضای گفتگو ………………………………………………………………………………………….96
5-5-2- فضای اداری ………………………………………………………………………………………….101
5-5-3- فضاهای تاسیساتی ……………………………………………………………………………….102
5-5-4- فضای عرضه محصولات فرهنگی ……………………………………………………………102
5-5-5- فضای آموزشی ……………………………………………………………………………………..102
5-5-6- فضای خدمات عمومی …………………………………………………………………………..102
6. تحلیل سایت
6-1- مطالعات میدانی …………………………………………………………………………………………104
6-1-1- موقعیت کلی سایت در شهر …………………………………………………………………….104
6-1-2- کاربری اراضی ……………………………………………………………………………………….105
6-1-3- دید و منظر سایت …………………………………………………………………………………105
6-1-4- همسایگی سایت ……………………………………………………………………………………106
6-1-5- وضعیت ترافیک و خیابانهای اطراف ………………………………………………………..106
6-1-6- دسترسیها به و از سایت …………………………………………………………………………107
6-2- تحلیل اقلیم سایت ……………………………………………………………………………………108
6-3- مکانیابی طرح ………………………………………………………………………………………….108
7. روند طراحی و توجیه طرح
7-1- روند طراحی ………………………………………………………………………………………………110
7-1-1-آلترناتیوها ………………………………………………………………………………………………110
7-1-2- حجم اولیه ……………………………………………………………………………………………..110
7-1-3- رسیدن به هندسه کار …………………………………………………………………………….111
7-2- مبانی نظری ………………………………………………………………………………………………112
7-3- معرفی طرح ……………………………………………………………………………………………..114
7-3-1- سازه …………………………………………………………………………………………………….114
7-3-2- تاسیسات …………………………………………………………………………………………….115
7-3-3- تمهیدات زلزله …………………………………………………………………………………….115
7-3-4- تمهیدات ویژه سالمندان و معلولین ……………………………………………………….115
7-3-5- تمهیدات آکوستیکی …………………………………………………………………………….116
7-3-6-تمهیدات اقلیمی ……………………………………………………………………………………117
منابع و ماخذ
بسمه تعالی
چکیده
فرهنگ هر ملت، شناسنامه‌ی آن ملت و تمدن هر عصر هویتنامه‌ی آن عصر به شمار میرود و دلیل اصلی ضرورت هم زیستی فرهنگها، لزوم زیست اجتماعی آحاد بشری است و گفتگو راهیست برای ترک مخاصمه و رسیدن به مفاهمه و همدلی. مضرات عدم این گفتگو و تعامل نیز تمامیت خواهی، برتری‌جویی و توسعه‌طلبی برخی تمدنها و فرهنگها که بزرگ‌ترین مانع زیست صلح‌آمیز جوامع بشری است، میباشد. مسائل امروز جهان، جنگهای موجود و حتی مسائل داخلی کشور خودمان ایران ناشی از همین عدم تعامل و گفتگو و همدلی بین ادیان، مذاهب، فرهنگها و تمدنهای مختلف است.
از دیگر سو، شهر قم شهریست مهاجر پذیر از اقوام مختلف ایرانی و همچنین دارای دانشجویان خارجی از سراسر دنیا با تفاوت های عمیق فکری-فرهنگی زیاد. این خصوصیت شهر نیاز فراوانی به گفتگو و رسیدن به همدلی یا حداقل نزدیکی نظرات دارد که تخلیه شدن افکار در حین گفتگو سبب تلطیف روحیه شهر، آرامش روانی بیشتر در شهر، ایجاد روحیه انعطاف پذیری و انتقاد پذیری بیشتر میشود.
در این رساله راهکار “گفتگو” جهت بهبود عملکرد مراکز گردهمایی فرهنگی، تحلیل میشود و با استفاده از تعریف مفاهیم گردهمایی و گفتگو و تعامل و فرهنگ، به درک روشنی از تاثیر این مقولات بر هم و بر معماری میرسیم و سپس با بررسی روابط بین انسان با محیط مصنوع به این پرسش پاسخ میدهد که فرهنگ و عناصر محیطی چگونه میتوانند در شکل گیری تعاملات اجتماعی و اشاعه فرهنگ موثر باشند. سپس معنای معمارانه تاثیر این عناصر بر ساخت فضایی منطبق بر ویژگیهای عمومی گفتگو را از این پژوهش استنباط کرده به آن تجسد می بخشیم. آنچه در این روند بیش از همه مورد توجه قرار گرفت، مبانی معماری ایرانی و شیوه های انتقال معانی از طریق تجسد بخشی به مفاهیم عالیه بصورت غیر مستقیم خصوصا از طریق هندسه مقدس بوده است که در طرح نیز پیاده شد. بنابراین روش تحقیق عبارتست از مطالعه اسنادی، توصیفی و میدانی.
فصل اول:
شناخت
شامل:
الف: مسئله
• بیان مسئله
• سوالات تحقیق
• اهداف و فرضیه های تحقیق
• ضرورت طرح
• مروری بر تحقیقات انجام شده
• روند تحقیق
ب: تعاریف، ریشه ها، سوابق
• گردهم آیی
• گفتگو
• فرهنگ
• هویت
• محیط
• فضا
• فرم
• زمان
• معماری ایران
ج: نتیجه گیری
1-4- مسئله
1-1-7- بیان مسئله
جامعه از تلاقی متلاطم آحاد انسانها پدید می‌آید و زادگاه فرهنگها نیز نقطه‌ی تماس و تلاقی آدمیان است. در همان اوان خلقت آدمی، به محض آنکه برای نخستین بار انسانی با انسانی دیگر به گفت‌وگو پرداخت، «فرهنگ» نیز زاده شد.
فرهنگ را میتوان مجموعه ای پیچیده از دانشها ، باورها، هنر و آداب و رسوم یک جامعه دانست1 که مبتنی بر ارزشهایی ست که گروهی بر ان پایبندی دارند و در ساختار اجتماعی از آن پیروی می کنند.2
بطور خلاصه فرهنگ هر ملت، شناسنامه‌ی آن ملت و تمدن هر عصر هویتنامه‌ی آن عصر به شمار میرود و دلیل اصلی ضرورت هم زیستی فرهنگها، لزوم زیست اجتماعی آحاد بشری است3 و گفتگو راهیست برای ترک مخاصمه و رسیدن به مفاهمه و همدلی. مضرات عدم این گفتگو و تعامل نیز تمامیت خواهی، برتری‌جویی و توسعه‌طلبی برخی تمدنها و فرهنگها که بزرگ‌ترین مانع زیست صلح‌آمیز جوامع بشری است، انحصارگرایی، خود را حقّ مطلق انگاشتن و دیگران را باطل محض پنداشتن، فقدان شناخت اصحاب فرهنگها و تمدنها از یکدیگر و سوءتفاهم‌های ویرانگری که مایه‌ی تیرگی فضای تفاهم بین ادیان و فرهنگها شده و فرصت نگاه شفاف را از واحدهای انسانی سلب کرده است و در نهایت برخورد تمدنها که از نظریان آقای هانگتینتون است همه و همه نشان میدهد که عدم تعامل و تساهل تا چه حد خطرناک و ویران کننده است. مسائل امروز جهان، جنگهای موجود و حتی مسائل داخلی کشور خودمان ایران ناشی از همین عدم تعامل و گفتگو و همدلی بین ادیان، مذاهب، فرهنگها و تمدنهای مختلف است.
شهر قم شهریست مهاجر پذیر از اقوام مختلف ایرانی و همچنین دارای دانشجویان خارجی از سراسر دنیا با تفاوت های عمیق فکری-فرهنگی و دینی زیاد. این خصوصیت شهر نیاز فراوانی به گفتگو و رسیدن به همدلی یا حداقل نزدیکی نظرات دارد که تخلیه شدن افکار در حین گفتگو سبب تلطیف روحیه شهر، آرامش روانی بیشتر در شهر، ایجاد روحیه انعطاف پذیری و انتقاد پذیری بیشتر میشود.
در دنیای امروز یکی از مکانهای شکل گیری فرهنگ، مراکز گردهمایی و تجمع شهر هستند اما با توجه به وضعیت کنونی جامعه متوجه میشویم که این مراکز درصورت تک صدایی و متکلم وحده بودن، نمیتوانند نقش خود را به خوبی ایفا کنند. با سخنرانی و وعظ و خطابه به فرهنگسازی نمیتوان رسید بلکه فرهنگ باید ذره ذره در جان مردم رسوخ کند و در زندگی آنان جریان یابد. یکی از راهکارهای اشاعه فرهنگ، پرهیز از تک صدایی و گفتگو و تعامل مابین فرهنگها ست. مراکز گردهمایی فرهنگی تا هنگامی که محلهایی برای مباحثه و دیالوگ فرهنگی نشوند راه به جایی نخواهند برد و تنها با سخنرانی و مجالس وعظ و خطابه و یک سویه صحبت کردن نمیتوان فرهنگ را بارور کرد و نشر و گسترش داد.
بنابراین سعی میشود در این تحقیق راهکار “گفتگو” جهت بهبود عملکرد مراکز گردهمایی فرهنگی، تحلیل شود.
1-1-8- سوالات تحقیق
1- چگونه مراکز گردهمایی میتوانند نقش اشاعه فرهنگ را به نحو بهتری اجرا کنند؟
2- چگونه میتوان با استفاده از عناصر محیطی و طراحی معماری در یک مرکز گردهمایی به افزایش تعاملات فرهنگی کمک کرد؟
1-1-9- اهداف و فرضیه های تحقیق
1-1-3-1- فرضیه ها:
• گفتگوی بین فرهنگها ، سبب کمترشدن مخاصمات و کمک به آرامش روانی میشود.
• با طراحی فضاهای درجه بندی شده از سطوح گوناگون گفتگو، میتوان به افزایش تعاملات اجتماعی و فرهنگی در یک مرکز گردهمایی، کمک کرد.
• تعامل فرهنگی هنگامی اتفاق می افتد که فقط فضاهایی متکلم وحده مانند سالن همایش طراحی نکینم و به فضاهای ارتباط جمعی و گفتگو اهمیت بیشتری دهیم در اینصورت عملکرد مراکز گردهمایی فرهنگی بالا میرود.
• استفاده از عناصر معماری ای که زبان مشترک فرهنگها هستند برای رسیدن به همدلی ، یکی از راههای گفتگوی ذهنی است که یکی از عناصر زبان مشترک مابین فرهنگها، “هندسه” است.
1-1-3-2- اهداف:
• بهره گیری از عناصر آشنای معماری و نمادهای فرهنگی برای ایجاد حس امنیت و قرابت جهت گفتگو و تعامل.
• کمک به کم رنگ کردن مخاصمه و درگیری با گفتگوی مسالمت آمیز و محترمانه.
• بهبود عملکرد مراکز فرهنگی در جهت اشاعه فرهنگ با استفاده از عناصر کالبدی معماری.
• استفاده از متغیرهای محیطی جهت ایجاد مکانهای گفتگو و همزیستی مسالمت آمیز.
1-1-10- ضرورت طرح
علل و دلایل بسیاری در تعیین و تحقق عینی نسبت میان یک فرهنگ و تمدن با فرهنگ و تمدن دیگر دخیل است؛ امّا عمده دلایل امکان و ضرورت هم زیستی فرهنگها، همان علل و دلایل توجیه کننده‌ی لزوم زیست اجتماعی آحاد بشری است. به گونه‌ای گذرا به برخی از این علل و دلایل با تأکید بر عناصر عصری آنها اشاره میشود:
1-1-4-1- دلایل بایستگی همزیستی فرهنگها
1. از نظرگاه قرآن همه‌ی انسانها از یک مرد و زن آفریده شده‌اند، تنوع و تکثّر ملل و اقوام عارضی است و نزد خداوند تنها تقوی، ارزش حقیقی قلمداد میشود . پر واضح است که تقوی که عامل فروتنی و باعث محبت نسبت به بندگان خداست، هرگز موجب برتری جویی، کبر و نخوت نمی‌شود.
2. به رغم تنوع فرهنگها و بالطبع وجود تفاوت‌ها و حتّی تعارض‌های بسیار میان آنها، مشترکات و مشابهات میان آنان بسی بیشتر از مفترقات و اختلافات است. از ریشه‌ی واحد بشریت که بگذریم، ارزش‌های مشترک انسانی، احساسات مشابه آدمیان، عقاید دینی هم‌سان – به‌ویژه در میان پیروان ادیان ابراهیمی – بستر و بهانه‌ی کارسازی برای گفت و شنود و زندگی توأم با صلح و صفا است. عدالت‌طلبی، خیرخواهی، کمال‌جویی و امنیت گرایی که آرمان‌های مشترک بشری اند، تنها و تنها در سایه‌ی ترابط و تفاهم انسانها به دست آمد. وانگهی میدان‌های فارغ از ارزش و ایدئولوژی، مانند قلمرو علوم محض نیز کم نیست که بشریت بتواند در آنها به داد و ستد، تعامل و تعاون بپردازد.
3. همان علل و دلایلی که زیست اجتماعی آحاد بشری را از آغاز خلقت ضروری کرده است، هنوز و همچنان به مثابه‌ی علل و دلایلی کارساز، بر امکان و ضرورت همزیستی بشر معاصر تأکید می‌ورزند؛ چه آنکه نیازمندی‌های انسانها در گذشته به فراخور بساطت زندگی جمعی انسان بسی بسیط و ابتدایی بود. اکنون که نیازمندی‌های بشر پیچیده‌تر شده است، نیاز به روابط استوارتر و داد و ستد افزون‌تر احساس میشود.
4. فراورده‌های فکری و علمی بشری، ملک مطلق هیچ قوم و قریه‌ای نیست. حکمت و معرفت و علم و صنعت، میراث مشترک فرزندان آدم است و باید میان آنان مبادله شود و همه مشترکاً از آن استفاده کنند. هر پدیده‌ی علمی برایند فرایند طولانی و پیچیده‌ای است. اگر امروز یک دانشمند با تحقیق و تأمل به اکتشافات حقیقی نایل میشود یا به اختراع صنعتی دست می‌یازد، وامدار تأملاّت و تحقیقات هزاران عالم دیگر از میان اقوام و ملل مختلف در گذشته است. دانشمند امروز، خود از فراورده‌های تاریخ علم است که دست همه‌ی بشریت آن را آفریده است. استمرار و حیات علم و اندیشه و تکامل آن به ترابط و تعامل آن بسته است. بخل علمی و انحصارطلبی صنعتی غرب معاصر برخلاف مروّت بشری است و همین انحصارطلبی و بخل نیز او را از پای در خواهد آورد. تاریخ گواهی میدهد که غرب باستان وامدار شرق باستان است و غرب مدرن نیز مدیون شرق جدید است، که با ظهور و گسترش اسلام پدیدار شد.
5. «جهل» باعث «جنگ» است. هماره این جهل است که آدمی را به عناد و انکار حقیقت و نفی حق دیگران وا می‌دارد؛ ولی اینک دوران جهل، جهد و جنگ سپری شده است. بشر عهد طفولیت خویش را پشت سرنهاده و روزگار بلوغ و عقلانیت او فرا رسیده است. او کوله بار سنگینی به بزرگی تاریخ خشونت‌ها و خونریزی‌ها را به دوش می‌کشد. تقویت مبانی صلح و تحکیم پایه‌های امنیت جهانی، رسالت اصلی بشر بالغ است. امروز خطرهای بزرگی حیات جمعی بشر را تهدید میکند. نجات طبیعت و حفظ مواهب الهی و سرمایه‌های مشترک انسانی، عامل مهم دیگری است که بایستگی زیست مسالمت‌آمیز آدمیان را محرز و مبرم می‌دارد.
6. گسترش روز افزون و پرشتاب فنّاوری ارتباطات و اطلاع رسانی، علت دیگری است که بایستگی همزیستی فرهنگها را توجیه میکند و این بایستگی، ارادی و انتخاب پذیر نیست. این هرگز بدان معنا نیست که اگر یک فرهنگ با برخورداری از قدرت فنّ آوری ارتباطات در صدد تحمیل خود بر جهان برآید، دیگر فرهنگها ناگریز باید خود را تسلیم تحمیل‌های آن کنند. فنّ آوری ارتباطات تا جایی میتواند در راستای همزیستی بشریت کارساز افتد که مهاجمانه، سلطه طلبانه و تحمیلگرانه عمل نکند؛ وگرنه از آن زمان که این امکان به خدمت تهاجم و تحمیل در آید، واکنش ملت‌ها و فرهنگها را برخواهد انگیخت و در نتیجه برش و کارایی خود را از کف خواهد داد؛ آن گاه به ابزار تقابل و تنازع فرهنگها بدل خواهد شد و در نهایت خود را نابود خواهد کرد.
1-1-4-2- موانع همزیستی مسالمت‌آمیز فرهنگها
1. تمامیت خواهی، برتری‌جویی و توسعه‌طلبی برخی تمدنها و فرهنگها، بزرگ‌ترین مانع زیست صلح‌آمیز جوامع بشری است. آن گاه که نظریه پردازانی چون ساموئل هانتینگتون در «ضرورت رهبری آمریکا بر جهان» مقاله می‌نگارند و قدرتمندان سیاسی برقانون ضد انسانی «حق وتو» پای می‌فشارند و جهان را ملک مطلق خود می‌پندارند و همه‌ی ملل را شهروند درجه‌ی دو می‌انگارند، چه جای زیست مسالمت‌آمیز؟! پیش‌فرض اساسی گفت‌وگوی سازنده و سالم، برابر انگاری و احترام متقابل است و این با تحقیر فرهنگها و ارزش‌های دیگران سازگار نیست.
2. انحصارگرایی، خود را حقّ مطلق انگاشتن و دیگران را باطل محض پنداشتن، مانع دیگر پذیری است. به تعبیر قرآن «کُلُّ حِزْبٍ بِم’ا لَدَیْهِمْ فَرِحُونَ»؛ هر دسته‌ای به آنچه خود دارند دلخوشند و آن گاه که انحصارگرایی با تعصّبات متحجّرانه توأم شود، زیان این عامل صد چندان میشود.
3. کاربرد ارزش‌های ملی، به عنوان یک حربه علیه دیگر ملل و دول توسط ارباب سیاست نیز از جمله موانع تفاهم و تسالم فرهنگها است. تاریخ گواه آن است که سوء استفاده‌ی قدرتمندان از عنصر فرهنگ، هماره سهم چشم‌گیری در تنازع فرهنگها و تمدنها داشته است. از آنجا که قدرت در قبضه‌ی سیاستمداران است و اغلب آنان هستند که چارچوب مناسبات بین جوامع را رقم می‌زنند، پس از این نیز هیچ تضمین و تأمینی وجود ندارد که اینان با سرنوشت بشر، چون سرگذشت او معامله نکنند.
4. تأثیر موانع روان‌شناختی نیز کمتر از موانع تاریخی و جامعه شناختی نیست. خاطرات تلخ، مزمن و رسوب کرده بر ذهن جمعی ملت‌ها از دوران‌های سیاه تنازع‌های دینی و فرهنگی یکی از آنهاست. این خاطرات پس از قرون متمادی هنوز چونان ابری تیره و بی‌بار و باران بر زوایای ذهنیت ملل سایه افکنده است.
5. نکته‌ی روان‌شناختی دیگر، وفاداری و التزام به فرهنگ خودی و ارزش‌های دینی – ملی با اعتقاد و التزام به همزیستی است. باید برای بسیاری از مردم و حتّی فرهیختگان ملل، تبیین شود که باور داشتن و پایبندی به اصول صلح و سلام بشری هرگز به معنای دست برداشتن از دین و فرهنگ خودی و دل‌بستگی و سرسپردگی به فرهنگ و ارزش‌های دیگران نیست.
6. فقدان شناخت اصحاب فرهنگها و تمدنها از یکدیگر و سوءتفاهم‌های ویرانگری که مایه‌ی تیرگی فضای تفاهم بین ادیان و فرهنگها شده، فرصت نگاه شفاف را از واحدهای انسانی سلب کرده است. صدور احکام منفی بسیط و مطلق از سوی شرقیان نسبت به غربیان و درک ایستای غرب از شرِ حاصل چنین آفتی است.
7. متأسفانه «دشمن تراشی‌ها»ی کاذب و «دیگر دشمن انگاری‌ها»ی موهوم، سنتِ ساری و شیوه‌ی شایع شده است، و این از نتایج منفی جانشینی «تقسیمات جغرافیایی» و «دولت – ملت محوری» به جای تقسیمات «تمدن مدار» جهان است. بر کرسی تمدنها و فرهنگها خردمندان و فرهیختگان بشر غنوده بودند و نیازمند دشمن‌تراشی‌های کاذب نبودند؛ امّا دولت – ملت‌ها به نوعی تحت سلطه‌ی افراد یا احزاب قدرت طلب و سیاست بازند و برای برانگیختن و به حال «آماده باش» نگه‌داشتن توده‌ها، حاجت به هزار انگیزه و بهانه دارند. ساختن دشمن‌های فرضی و پرداختن به دشمنی‌های موهوم شیوه‌ی مناسبی برای اغراض سیاستمداران است.
8. تباین مبانی فلسفی و معرفت شناختی و اصول ارزشی برخی فرهنگها با برخی دیگر نیز دلیل دیگری است که دست آویز مخالفان همزیستی و همراهی ادیان، تمدنها و فرهنگها است.
در پایان به اختصار مجموعه‌ی دلایل صاحب نظریه‌ی «برخورد تمدنها» را برای مدعای خود یادآور میشوم: هانتینگتون در مقاله‌ی معروف خود، شش علت را به مثابه‌ی دلایل ادّعای خویش ذکر کرده است: وجود وجوه اختلاف واقعی و اساسی میان تمدنها، تشدید خودآگاهی تمدنی به علت کوچکتر شدن جهان، تجدید حیات دین، وجود پدیده‌ی بازگشت به خویشتن در جهان سوم، مختصات و تفاوت‌های فرهنگی کاهش‌ناپذیر، و بالاخره منطقه گرایی اقتصادی، از نظر او، علل و دلایلی هستند که باعث برخورد تمدنها و فرهنگها خواهند شد.
امّا به نظر من حکمت و معرفت معاصر و حیات و معیشت بشر امروز، بیش از هر چیز دیگر، قربانی تحلیل‌ها و تعلیل‌های افراط‌آمیز است. متأسفانه یک قضیه‌ی جزئی را شاهد آوردن و نتیجه‌ی کلی از آن گرفتن یا یک عامل را از میان عوامل گوناگون، برجسته و آن را جانشین هزار عامل دیگر کردن، از شیوه‌های متعارف روزگار ما شده است. آقای هانتینگتون نیز در چنبره‌ی همین آفت گرفتار آمده است. ایشان روشن نمی‌کند که چرا تنها عنصر «تمدن و فرهنگ» و برحسب اتّفاق دین، باید وجه‌المرافعه‌ی بشریت معاصر تلقی شود؛ هزار عامل دیگر در زندگی آدمی نقش آفرین است؛ چرا آنها مورد غفلت قرار گرفته‌اند؟ چرا از عاملی چون خودخواهی و خودکامگی انسان‌های پست که همواره همه چیز را حربه و وسیله‌ی اغراض پلید خود می‌کنند، سخن به میان نمی‌آید؟ به نظر من در طول تاریخ، عنصر نفسانیت و انانیّت، حبّ ذات و خودکامگی فردی و جمعی، بیش از هر عامل دیگری منشأ مفسده و نکبت بوده است و دیگر شاخص‌ها و عامل‌ها هیزم این شعله هستند.4
1-1-11- مروری بر تحقیقات انجام شده
در پایان نامه مریم مدافع با عنوان رویای ملل (مرکز گفتمان و هم اندیشی تمدنها) طراحی مرکز گفتمان و هم اندیشی تمدنها با هدف رسیدن به وحدت جهانی انجام شده است و وجه بین المللی به این مرکز داده است. در این رساله با شناخت باورها و اصول و مفاهیم مشترک در بطن تمدنها تلاش شده به خلق فضایی برسیم که زمینه هم اندیشی تمدن ها را فراهم کند. لذا نمادها و مفاهیم میان تمدنی شناسایی و بررسی شدند و حاصل کار رسیدن به چارچوب مورد نظر برای طراحی این مرکز بود. (مریم مدافع 28/1/92 رویای ملل)
در پایان نامه کارشناسی ارشد ماجد یل در میان با عنوان “طراحی مرکز فرهنگی گفتگوی ادیان ابراهیمی” باز هم هدف از طراحی این مجموعه را رسیدن به صلح فراگیر عنوان کرده و به مباحث نظری هر دین و ریشه های آن در معماری دینی پرداخته است و باز هم مانند پروژه قبلی این مرکز را جهانی و در سطح بین الملل دیده است و حتی سایت را شهر اورشلیم در کنار شهر قدیم داود انتخاب کرده تا مورد توجه تمام ادیان باشد.(ماجد یل درمیان؛ به راهنمایی: محمدمهدی رئیس‌سمیعی، محمدجعفر خاتمی؛ استاد مشاور: مهرداد امیرنژادمژدهی- پایان نامه(کارشناسی ارشد)–دانشگاه گیلان، دانشکده هنر و معماری،گروه معماری، 1382)
در پایان نامه هومن بابایی زاده با عنوان مرکز گفتگوی ادیان (میعادگاه) نقش تمدن و دین بزرگ انکاشته شده و زیرساخت دینی برای هر تمدنی قائل شده است. همچون سایر مطالعات پیشین، این رساله نیز رسیدن به صلح را دلیل اصلی لزوم گفتگوی ادیان میداند و زمان و مکان این گفتگو را مهم میداند. بیت المقدس شهری که پیروان ادیان الهی را در خود جای داده بعنوان شهر اصلی انتخاب شده و محقق امید به پیام آور بودن صلح فراگیر و پایدار دارد. (هومان بابائی‌زاده؛ به راهنمائی : سعید علیتاجر- دانشگاه آزاد اسلامی – واحد همدان، دانشکده معماری و شهرسازی، 1380)
در پایان نامه اعظم سرلک با عنوان مجموعه فرهنگی در دزفول با رویکرد تعامل اجتماعی، پژوهشگر با توجه به «مطلوبیت فضا»یی از منظر طراحی معماری درصدد است تا میان دو حوزه‌ی «محیط مصنوع» و «تعاملات اجتماعی- فرهنگی» رابطه برقرار کند. سوال اصلی در این رساله آن است که «چگونه میتوان فضایی واجد کیفیتهای مطلوب محیطی جهت ارتقا تعاملات اجتماعی در یک مرکز فرهنگی طراحی کرد؟». به عبارت دیگر، طراحی مرکزی اجتماعی- فرهنگی با چه استراتژی و روش‌هایی میتواند مطلوبیت فضایی را در شرایط کنونی بافت فرسوده محله کرناسیون شهر دزفول فراهم کند. راه‌حل مورد نظر، استفاده از مفهوم «تعامل» است که در درون خود ارتباط، تماس و برخورد از نوع اجتماعی را با خود به همراه دارد. هریک از معیارهای مطلوبیت، جزیی از کلیت فضا را شامل شده و مجموعه آن عوامل، تصویر ذهنی مخاطب را شکل میدهد. فضایی که در آن ایده اصلی «گذر تعامل» است و می‌کوشد تا با روشهای مختلف طراحی معماری، میزان استفاده و تردد شهروندان به مجموعه فرهنگی را افزایش داده و تعاملات اجتماعی و فرهنگی را در یک محیط مطلوب و موثر القا نماید. (مجموعه فرهنگی در دزفول با رویکرد تعامل اجتماعی- پایان نامه کارشناسی ارشد استاد راهنما: کریم مردمی-پریسا هاشم پور- دانشجو: اعظم سرلک- سال انتشار: 1392- دانشکده هنر و معماری -دانشگاه هنر اسلامی تبریز)
1-1-12- روند تحقیق
با بررسی روابط بین انسان با محیط مصنوع و نیز همنوعان خویش به این پرسش پاسخ میدهیم که فرهنگ شهری و عناصر محیطی چگونه میتوانند در شکل گیری تعاملات اجتماعی و اشاعه فرهنگ موثر باشند.
این رساله تلاش میکند با استفاده از مفاهیم گردهمایی و گفتگو و تعامل و آمیختن آن با اصول طراحی زمینه و امکان حضور، حق انتخاب، تعامل چهره به چهره، گپ و گفتگو، حرکت آزادانه افراد و … را درفضای مرکز فرهنگی فراهم کند و در راستای خلق محیطی دموکراتیک با محوریت انسان گام برمیدارد.
توجه به چه عواملی میتواند این امکان را بوجود اورد و توجه به چه مواردی محیطی با قابلیت گفتگو میسازد؟
در پاسخ به این سوالات باید روند زیر طی شود:
– تعریف تعامل و گفتگو (برای رسیدن به مفهوم گفتگو و تعامل با نگاه طراحی مرکز فرهنگی، ابتدا واژه ها بررسی میشوند)
– تعریف فرهنگ و هنجارهای کیفی طراحی مرکز فرهنگی
– مفاهیم و هنجارهای کیفی طراحی مرکز فرهنگی گفتگو و تعامل
در حقیقت برای دستیابی به هنجارهای کیفی طراحی فضای گفتگو، ابتدا مطالعات جداگانه ای در زمینه گفتگو و تعامل صورت میگیرد و ویژگیهای عمومی تعامل و گفتگو بررسی میشود سپس هنجارهای کیفی پاسخدهندگی محیط فرهنگی از نگاه نظری بررسی میشود و سپس با تطبیق آنها با هم، دسته بندی های جداگانه ای از هنجارهای کیفی محیطی فرهنگی در قالب ویژگیهای تعامل به دست می آید.
الف:روش تحقیق
در این پروژه انجام تحقیقات و بررسی پیشینه تحقیق و مطالعات موردی در زمینه نمونه های موجود و شناخت نقاط ضعف و قوت آنها و مطالعه و مقایسه اسناد و اطلاعات مرتبط با فرهنگسراها و تعیین خواسته ها و بایسته های مرتبط با فرهنگ و شئونات ایرانی اسلامی است و در نهایت با استخراچ معیارهای طراحی جهت طراحی مرکز گردهمایی و تعاملات فرهنگی از دیدگاه معماری و تحلیل و نتیجه گیری نتایج مطالعات، اقدام به کاربرد یافته های پژوهش در یک پروژه طراحی خواهیم نمود. بنابراین روش تحقیق عبارتست از مطالعه اسنادی، توصیفی و میدانی.
ب – روش گردآوری اطلاعات ( میدانی ـ کتابخانه ای و غیره )
با توجه به موضوع، از شیوه های گوناگون و استاندارد جمع آوری داده ها نظیر آمارهای رسمی و غیررسمی، میدانی و کتابخانه ای و … استفاده شد.
ج – ابزار گردآوری اطلاعات
آمارهای رسمی و غیررسمی- مشاهده- بانکهای اطلاعاتی- اطلاعات کتابخانه ای- شبکه اینترنت
د – روش تجزیه و تحلیل اطلاعات :
باتوجه به ماهیت گسترده تحقیق حسب مورد از روشهای مختلف تجزیه و تحلیل داده ها به شیوه های توصیفی، مقایسه ای استفاده شد.
1-5- تعاریف، ریشه ها، سوابق
1-2-1- گردهم آیی
گردهم آیی ،اجتماع کردن برای بحث و گفتگو پیرامون موضوعی که اصلا” جنبه علمی تحقیقاتی نداشته باشد . مجمعی است که برگزار کنندگانش قصد آن دارند تا موضوع مورد علاقه خود را از زوایای مختلف مورد بحث و بررسی قرار دهند. در گردهم آیی سخرانی و یا مقالات تخصصی ارائه نمی گردد
1-2-1-1- تاریخچه گردهمایی ها و کنفرانس ها
برای پی بردن به فراگردها و مفاهیم کلیدی گردهمایی های امروزی، بررسی ریشه های تاریخی آن مهم خواهد بود. برخی از پژوهشگران سابقه ی اولین گردهمایی رسمی را به حدود پنج هزار سال قبل از میلاد حضرت مسیح (ع) نسبت می دهند که سومری های باستان، با هم اندیشی مهتران اقوام، ثبت و ضبط و مکاتبه های اداری و تجاری خود را در جلسه هایی مدون، ارائه می کردند و پیشنهادهای خود در رشد و شکوفایی اقوام را به خرد جمعی می سپردند.
برخی دیگر از زمینه های این گونه هم اندیشی را می توان با بررسی مواردی نظیر طراحی و مهندسی ساخت اهرام ثلاثه ی مصر، شیو ه ی کنترل و ارتباطات در امپراتوری روم باستان و چهارچوب قانونی تجارت در ونیز قرن چهاردهم پی گرفت.
سابقه ی تاریخی اولین هم اندیشی های علمی با رویکرد اهمیت به خرد جمعی در ایران باستان به دوران کوروش کبیر باز می گردد که با دعوت از بزرگان ایران زمین به مطالعه ی حرکت سنجی و تشخیص ضرورت توجه به روابط انسانی، طراحی جا و مکان و مدیریت مواد پرداخت.
سیر تاریخی دولت ها نشان دهنده ی این است که همواره نخبگان و اندیشمندان علمی در هر حکومتی با برگزاری این گونه نشست ها و با اعتقاد به خردگرایی اجتماعی، راه کارهای خود را در بهبود شرایط وقت و مدیریت بحران، به مشورت می گذاشتند که این رویکرد در دوران معاصر ما و با توجه به عطش نسل جدید بشری در دستیابی به بیکرانه های علم، قالب گردهمایی ها، سمینارها و کنفرانس ها را به خود گرفته است که با توجه به موضوع مطروحه فرم و چهارچوب خاص و تعریف شده ای را به خود اختصاص می دهد.
روند رو به رشد توسعه ی بشری در عصر حاضر و سیر اشتها ناپذیر انسان در واکاوی ابعاد ناشناخته ای از علم و تکنولوژی، لزوم این امر مهم را بیش از پیش آشکار می سازد که باید نتایج حاصل از نشست های نخبگان ارزشمند علمی با مدیریت مدون و بسط آن به لایه های اجرایی در قالب راه کارهای علمی و عملی به ارگان های ذی ربط ابلاغ شده و نهادینه سازی شود و بی تردید ارزش گذاری آن و امکان نشست های بعدی را تا نمود عینی نتایج حاصل از این قشر خاص، به آسانی میسر نخواهد بود.
رویکرد حرفه ای به برگزاری گردهمایی ها از آن جا حائز اهمیت است که بازدهی مطلوب آن نیازمند بسترسازی مناسب قبل برگزاری، رویکرد حرفه ای و مدرن در هنگام برگزاری و تلاش مستمر و مداوم در پی گیری نتایج حاصل از آن پس از برگزاری است که می تواند این نشست ها را در زمره ی جدی ترین اقدامات در جهت تولید علم و معرفی فن آوری های نوین و امکان سنجی کاربرد گسترده ی آن در سطح اجتماع و یا آزمون کاربرد در جامعه ی آماری و پایلوت قرار دهد.
حال این نکته ی قابل توجه است که این رویکرد حرفه ای چگونه به دست می آید و راه کارهای رسیدن به نتایج مطلوب حاصل از نشست های علمی در چیست؟
از آن جا که برگزاری این نشست های خاص در ظاهر از فرمول ثابتی پیروی می کند، باید این نکته-ی مهم مدنظر قرار گیرد که تدوین استانداردهای خاص برگزاری و پیروی از متدهای ویژه ای که در سایه ی تجربه و سلیقه ی مجری برگزاری و تیم اجرایی به دست می آید، سهم عمده ای را در بهره وری و اثربخشی مطلوب کنفرانس ها، گردهمایی ها و سمینارها ایفا می کند.
متأسفانه بر مبنای اذهان بسیاری از مردم، هر تجمعی را می توان همایش، کنفرانس، سمینار و یا کنگره خواند، در حالی که بسیاری از این گردهمایی ها صرفاً نشست هایی کاری و قالباً در چهارچوب تصمیم-گیری های اداری است.
اما در صورتی که این گردهمایی ها، ویژگی های یک همایش مانند ضرورت برگزاری، اهداف اصولی و مکانیسم ها و روش های مناسب را دارا باشد و صاحب نظران بتوانند با ارایه ی مباحث مختلف، راهکارها و روش های جدیدی را برای رفع مشکلات و توسعه ی فعالیت های جامعه مطرح کنند، بسیار مفید خواهند بود.
برگزاری سمینارها و همایش ها به عنوان یک روش، در نظام های بیشتر آموزشی و اطلاع رسانی، در سراسر جهان به عنوان امری مقبول کاربرد دارد و شاید کاربرد مثبت و مؤثر همایش ها باعث شده که امروزه حتی در مواردی، شکل سنتی سمینارها تغییر کند و به مدد تکنولوژی نوین، به صورت سمینارهای از راه دور، غیرحضوری و دیجیتالی برگزار شود.
برای بررسی ضرورت تشکیل گردهمایی هایی که در کشور برگزار می شود، باید به ارزیابی جایگاه حوزه های مختلفی از جمله حوزه ی پژوهشی و آموزشی کشور پرداخت.
در واقع، اگر گردهمایی ها با هدفمندی، مطالعه و تحقیقات لازم در راستای تقویت بنیه ی پژوهشی و تحقیقاتی و یا تجاری کشور برگزار شود، بسیار کارساز و مفید خواهد بود؛ اما اگر به تشریفات منتهی شود، طبیعی است که نه تنها سودی ندارد، بلکه موجب اتلاف وقت و انرژی شرکت کنندگان است.
گردهمایی ارزشمند و دارای بهره وری کافی خواهد بود که هدف مشخصی برای آن تعریف شده و براساس آن افراد خاصی دعوت شوند، اما اگر همایشی بیش از حد بزرگ شود، طبیعی است که از کنترل خارج شده و رسیدن به اهداف مشخص را سخت خواهد کرد.
بدیهی است که برگزاری گردهمایی های دقیق و با اهداف از قبل تعیین شده نشانه‌ی موفقیت در تولید علم است. لذا ایجاد و پیش بینی تسهیلات قابل توجه برای ارائه دهندگان مقالات با سطح علمی مورد نظر، انگیزه‌ی شرکت کنندگان را برای تولید علم بیشتر میکند و موجب میشود شرکت‌کنندگان زمان زیادتری را به پژوهش اختصاص دهند.
فرهنگ سازی در گردهمایی ها، چیزی جز گسترش شیوه ها و روش های ترویج دانش نیست؛ یعنی همان روشی که در تأسیس حوزه های علمیه، دارالفنون ها و مکتب خانه ها موردنظر مؤسسان آن ها بوده است و امروزه در شبکه های بزرگ دانشگاهی، اینترنتی و آموزش های همگانی، مورد توجه دانش گران قرار دارد.
مجریان گردهمایی ها در صورت انتشار سریع و به موقع نتایج به بار آمده در گردهمایی، ثبت و نگهداری آثار، ترویج دستاوردهای علمی آن ها و تعهد اعضا به تبادل جدیدترین یافته ها و ارایه ی آن به دستگاه های اطلاع رسان، می توانند گام مؤثری را در فرهنگ سازی و بهره وری شایسته از گردهمایی ها، بردارند.
1-2-1-2- انواع گردهمایی
• برخورد یا دیدار: تماس بین دو یا حداکثر سه نفر برای مدت کوتاه، چگونگی برگزاری آن تابع قانون مشخصی نیست.
• جلسه: گردهمایی سه تا حداکثر پانزده نفر است که به منظور بحث و گفتگو و اخذ تصمیم درباره موضوع خاص، در محل معلوم و از قبل تعیین شده ای تشکیل میشود.
• کنفرانس: عبارتست از اجتماعی که حداقل با 25 نفر در یک محل و در یک زمان مشخص (معمولا یک روز) با برنامه ای معلوم و برای توسعه فرهنگ و دانش در زمینه ای ویژه جهت استفاده عموم تشکیل میشود.
• کنوانسیون: اجتماعی است که با یک هدف خاص برای تبادل نظر و دادو ستد اطلاعات مورد علاقه یک گروه افراد یا یک صنف برگزار میگردد: تعداد شرکت کنندگان در یک کنوانسیون معمولا از پنجاه نفر بیشتر است.
• کنگره: عبارتست از گردهمایی نمایندگان حداقل سه کشور متفاوت که در یک محل معین با برنامه ای معلوم برای بحث پیرامون موضوعاتی مشخص تشکیل میگردد.
• سمینار: به اجتماعی گفت میشود که در آن افراد با پرداخت مبلغی بابت حق التعلیم برای فراگیری پاره ای اطلاعت پیرامون رشته ای معین، زی نظر اشخاص صاحب نظر، استاد و متخصص دور هم جمع میشوند.
• کارگاه: اجتماعی با سی تا سی و پنج شرکت کننده که افراد نتیجه تجربیاتشان را در اختیار هم قرار میدهند و بیشتر در تشکیلاتی نظیر کارخانه ها برای بالابردن سطح دانش کارگران و متخصصان برگزار میگردد.
• سمپوزیوم: عبارتست از اجتماعی از افراد که برای شنیدن نظرات عده ای صاحب نظر در مورد موضوعی خاص یا پیشرفتها و نوآوری مربوط به یک رشته یا موضوع، دور هم جمع شده اند.
• فوزیوم: اجتماعی از دو دسته افرادی است که برای مباحثه و گوش دادن به عقاید یکدیگر گرد هم آمده اند. شرکت کنندگان در این نوع گردهمایی میتوانند آزادانه عقاید و دیدگاههای خود را بیان کنند.
• مناظره: اجتماعی از افراد که جمع شده اند تا مباحثه بین دو نفر را که نفر سوم آن را اداره میکند بشنوند، شرکت کنندگان در این نوع گردهمایی در بحث ها دخالت نمیکنند.5
1-2-2- گفتگو:
گفتگو نوعی برهم‌کنش بین دو یا چند نفر و ارتباطی بداهه بین دو یا چند نفر از مردم در راستای رسوم موجود میباشد. از نگاهی کلی تر و عام تر، گفتگو از سه منظر “انسان شناسی”-“جامعه شناسی”، “سیاسی” و “فلسفی” قابل طرح است اما جهت دستیابی به تعریفی از گفتگو که یاری رسان سمت و سوی رساله باشد در محدوده گرایشهای فوق به بررسی مفهوم گفتگو از منظر انسان شناسی میپردازیم .
بنابراین از منظر انسان شناسی-جامعه شناسی گفتگو عبارتست از فراهم آوردن زمینه و موقعیت برابر گروهی از افراد با وجود تمام تفاوت های فردی موجود جهت ابراز عقیده خویش به گونه ای که حقوق فردی و حریم های شخصی آنان در چارچوب حقوق و حریم های جمعی حفظ گردیده و بستر لازم جهت مشارکت وگفتگو میان آنان فراهم گردد.6
یکی از اولین متفکرانی که بر گفتگو برای یافتن حقیقت تأکید می‌کرد، سقراط بود. او معتقد بود آفرینش معنا در پرتو گفتگو حاصل می شود. بدون مکالمه نمی توان انتظار شنیدن و همرأیی داشت. هیچیک از مکالمات سقراطی برای قانع ساختن یا مخالفت ورزیدن نبود. او شالوده این مکالمات را فهم و تفهم می‌دانست. اساساً گفتگو راهی برای فهمیدن است، راهی که خود نیز بخشی از این دانایی را شکل داده و تنها ابزار دست یافتن به فهم صحیح نیست.7
1-2-2-1- انواع گفتگو:
1- گفتگو با خود (مونولوگ)
2- گفتگو با دیگران (دیالوگ)
1-2-2-2- نتایج گفت و گو
1. درونی کردن نداهای اخلاقی
بحران اخلاقی نه تنها در جامعه ما، بلکه در جهان وجود دارد. بوسیله گفت و گو که مهمترین ابزار ارتباط بین انسانها است میتوان به تنظیم و تدوین الزامات اخلاقی پرداخت و با همفکری راهکارهائی پیدا کرد که هم الزامات اخلاقی متناسب با مقتضیات زمان تدوین گردند و هم تجربه کارگاهی به درونی کردن آن نداهای اخلاقی بصورت مهارت یاری رساند.
در این سایت فقط تکه هایی از این مطلب با شماره بندی انتهای صفحه درج می شود که ممکن است هنگام انتقال از فایل ورد به داخل سایت کلمات به هم بریزد یا شکل ها درج نشود
شما می توانید تکه های دیگری از این مطلب را با جستجو در همین سایت بخوانید
ولی برای دانلود فایل اصلی با فرمت ورد حاوی تمامی قسمت ها با منابع کامل
2. هویت یابی
به همراه روند جهانی شدن، اگر زمینه هویت یابی جمعی و ملی و در عین جهانی فراهم نشود، مشکلات زیادی ایجاد میشود که اکنون شاهد آن هستیم . گفت و گوی افراد با یکدیگر و حتی با محیط پیرامون آنها مانع بروز مشکلات جدی میشود. بحران هویت زمینه بسیاری از مشکلات اجتماعی است. در روند گفت و گوی واقعی زمینه دستیابی به هویت فردی و هم جمعی فراهم میگردد.
3. از بین بردن گودال بین سنت گرایان و نو گرایان
مشکلات موجود اقتضا میکند تا تلاش گسترده‌ای برای بازاندیشی در تفکرات قدیم و پرورش آنها بصورتهای جدید صورت گیرد. بایستی برای یافتن ارزشها و الزامات مشترک تلاش کرد. این کار نیازمند به درک و فهم دو جانبه بین سنت گرایان و نوگرایان است. امروز بدلیل کمرنگ شدن مرزها، تأثیرات فرهنگی متفاوت همه جا هست. منتها آگاهی نیست بایستی نسبت به آنها آگاهی پیدا کرد و تاثیرات متقابل آنها را شناخت.
تنها بر تاریخ و سنت هم تکیه کردن بی‌توجهی به گذشت زمان و تحولات ایجاد شده است. حضرت علی می‌فرماید فرزندان زمان خود باشید.
4. ایجاد جامعه مدنی
مشارکت مردم در تصمیم‌گیریهای مربوط به جامعه و سرنوشت پیش زمینه ایجاد جامعه مدنی است. تا مردم با یکدیگر و با توجه به محیط پیرامون خود همفکری و گفتگو نکنند، جامعه مدنی شکل نمی‌گیرد. از خصوصیات فطری و طبیعی انسان تعادل بین منافع فردی او و سهیم بودن او در جمع است. هر کدام از این جنبه‌های شخصیتی اگر وزنه بیشتری بیابد، رشد همه جانبه مختل می گردد.
1-2-2-3- تفاوت گفتگو با بحث و جدل
1- منظور از گفتگو، بحث و جدل و مناظره نیست. همه این ها برای به کرسی نشاندن غرض و منظوری از پیش تعیین شده هستند. البته گفتگو با بحث و جدل تفاوت های دیگری هم دارد .
2- در یک گفتگوی به دنبال راه حل می گردیم اما در بحث بیشتر می خواهیم دانش خودمان را به رخ دیگری بکشیم.
3- ما در گفتگوی در پی یافتن پاسخ برای سوال هایمان هستیم اما در بحث همیشه می خواهیم جواب سوال طرف مقابل را بدهیم.
4- هدف یک گفتگوی صحبت کردن با دیگری است به همین خاطر در پایان یک گفتگو هر دو طرف برنده اند اما در بحث همیشه یک شکست خورده و یک برنده وجود دارد به این خاطر که هدف بحث برنده شدن است.
5- در گفت و گو ما اصل را بر برابری خودمان با دیگری می گذاریم اما در بحث روی تفاوت های خودمان با دیگری تاکید می کنیم.
6- اساس یک گفت و گو احترام و توجه به دیگری است اما در بحث پشت همه حرف ها اثبات قدرت ما نسبت به دیگری نهفته است.
7- در گفتگو، ما به دیگری گوش می سپاریم و دیدگاه او را هم مد نظر قرار می دهیم اما در بحث می خواهیم نظر خودمان را اثبات کنیم.
8- در نهایت این که در گفتگو ما می خواهیم امکان ها و چشم اندازهای جدید را کشف کنیم اما هدف بحث دفاع از موقعیت فعلی خودمان است.
تفاوت بحث با گفت و گو
بحثگفتگوبه رخ کشیدن اطلاعات و دانشیافتن راه حلارائه پاسخ هابه سوال طرف مقابلجستجو جهت یافتن جواب سوال خودمعیار: برنده شدن و شکست خوردن
(برد، باخت)صحبت کردن با یکدیگر
(برد، برد)اصل بر تفاوت با دیگراناصل بر برابری با دیگراناساس آن اثبات قدرت نسبت به دیگراناساس آن بر احترام و توجه به دیگرانتلاش جهت اثبات حرف خودتلاش جهت بهتر گوش سپردن به دیگری و درک اوهدف: دفاع از موقعیت خودمانهدف: کشف امکان های جدید و چشم اندازهای جدید
1-2-3- فرهنگ
پیشینه واژه فرهنگ در زبان فارسی:
صورت باستانی فرهنگ در متن بازمانده از اوستا و نوشته های فارسی باستان یافت نشده است. صورت پهلوی آن «فرهنگ» (Fra- hang) است که از پیشوند «فر»، به معنی پیش و ریشه باستانی ثنگ (thang) به معنی کشیدن می باشد. هنگ در واژه‌های فارسی به معنی قصدو آهنگ است و آهختن و آهیختن به معنای کشیدن و برآوردن از همین ریشه است که با افزودن فر به آن فرهیختن یا فرهختن به معنی تربیت کردن و ادب آموختن میباشد.
در بسیاری از متن‌های کهن شعر و نثر فارسی ، تا سده هفتم هجری این کلمه دیده میشود . از سده هفتم به بعد ، به ویژه وقتی واژه‌های برابر عربی، جای آن را می‌گیرند از متون ادبی یا غیر ادبی حذف میشود. تا آنکه میرمجال الدین حسین بن فخرالدین حسن انجوی شیرازی، در سال 1017 هجری قمری درهند کتاب لغتی به نام جهانگیر گورکانی پادشاه هند به زبان فارسی می‌نویسد و آن را فرهنگ جهانگیری می‌نامند . از این پس این کلمه به معنای کتاب لغت یا لغت نامه به کار میرود . مانند فرهنگ برهان قاطع ، فرهنگ رشیدی ، فرهنگ معین و … گشایش فرهنگستان ایران در سال 1314 شمسی، کاربرد تازه ای از واژه فرهنگ بوجود آورد و در مقابل کلمه «آکادمی» در زبان فرانسه جای گرفت ، به معنای انجمنی رسمی از اهل علم و ادب و هنر برای پذیرش واژه‌ها و آرایش و پیرایش زبان.
فرهنگستان نام وزارت معارف را به وزارت فرهنگ تبدیل کرد و معنای واژه کهن آن به معنی (education) را زنده کرد. و هنگامی که در دوران مدرن فرهنگ از معنی علم و ادب و اخلاق و آموزش به واژه (culture) به معنی مدرن آن یعنی پیشرفت جوامع بشری تغییری یافت، نام وزارت فرهنگ به آموزش و پرورش تغییر یافت.
ریشه واژه فرهنگ (culrure) :
در قرن نوزدهم، روشنفکران اهل ادب این کلمه را برای سنتی به کار می‌بردند که ویژگی اصلی آن نقادانه نگریستن بود. به عبارت دیگر، برای این روشنفکران مفهوم فرهنگ بیان‌کننده اضطراب آنان در برابر مسائل جامعه خویش بود. از سوی دیگر در قرن بیستم، روشنفکران علوم اجتماعی از آن جهت به فرهنگ اهمیت می‌دادند که آن را ابزار مهم تحلیل تلقی می‌کردند.